Zgodnie z definicją podaną przez Jona Kabat-Zinna, twórcy najpopularniejszego, 8-tygodniowego modelu pracy z uważnością – MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction), uważność to „szczególny rodzaj uwagi, nieosądzającej i intencjonalnie skierowanej na wybrany element bieżącego doświadczenia”. Mówiąc prościej, jest to nieosądzająca świadomość tego, co dzieje się z nami i wokół nas. Ta uważna samoobserwacja umożliwia przerwanie nawykowego błędnego koła, w którym często bezwiednie reagujemy na pojawiające się wewnętrzne i zewnętrzne wrażenia (bodźce), awersją, lękiem i innymi intensywnymi, zwykle negatywnymi emocjami.
Trening uważności pozwala „zrobić przerwę” i „złapać oddech” pomiędzy odebraniem bodźca a wykształceniem automatycznej reakcji, która nie wspiera naszego dobrostanu. Pozwala to na przykład ujarzmić monolog wewnętrznego krytyka, którego głośne tyrady na temat naszych poczynań potrafią podkopań naszą samoocenę, dobre samopoczucie czy nawet pogłębić stan depresyjny.
Badania pokazują, że metody oparte o uważność są skuteczną metodą leczenia oraz mogą być również stosowane jako metoda wspomagająca. Uważność pomaga nam rozwijać: zdolność do szybszej regeneracji, lepszą regulację emocji i mniejsze uleganie afektowi, umiejętność skuteczniejszego skoncentrowania uwagi i efektywnej pracy, zwiększoną wrażliwość wobec innych oraz umiejętność współczucia i samowspółczucia.
Współcześnie rozwijanych jest wiele liczących się nurtów psychoterapeutycznych nawiązujących do mindfulness, które zbiorowo określa się jako: „trzecia fala terapii poznawczo-behawioralnej (CBT)”. Wśród nich są między innymi: MBCT (Mindfulness Based Cognitive Therapy), ACT (Acceptance and Commitment Therapy) oraz DBT (Dialectical-Behaviour Therapy). Podejścia te czerpią w dużej mierze z MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction), pierwszej w świecie zachodnim metody leczenia opartej na wschodnich, głównie buddyjskich technikach. Stworzył ją pod koniec lat 70-tych Jon Kabat-Zinn na Uniwersytecie Medycznym w Massachusetts.
